251. Sốt nhiễm khuẩn

Biện chứng đông y: Thử nhiệt hiệp với thấp.

Cách trị: Tâm lương giải cơ, thanh khí giải độc, kèm theo thấu biểu, phương thương hóa trọc thanh dinh và thông phủ.

Đơn thuốc: Ngân kiều bạch hổ thang.

Công thức: Ngân hoa 10 -15g, Liên kiều 10 - 15g, Cát cǎn 18-30g, Sinh thạch cao 50-100g (bao riêng sắc trước), Tri mẫu 10-15g, Thạch cao 10-15g (bao riêng cho vào sau), Cam thảo 6-10g. Trên là liều dùng cho người lớn, trẻ em và người già yếu có thể giảm lượng.

Sắc uống hai lần. Người bệnh nặng có thể uống mỗi ngày 2 thang. Không có mồ hôi hoặc ít mồ hôi, các chứng biểu vệ nặng hoặc kèm ho xuyễn thì thêm Ma hoàng, Hạnh nhân; rêu lưỡi bẩn, vàng, yếu sức, ǎn kém, ỉa lỏng kèm thấp thì bỏ Tri mẫu, Cát cánh, thêm Hoắc hương, Bội lan, táo bón, rêu lưỡi vàng đỏ, ban chẩn từng đám, mạch tế sác thì thêm Tê giác, Huyền sâm, Sinh địa, có mụn nhọt mưng mủ thì lấy Bạc hà đổi cho Thanh hao, thêm Bồ công anh, Xuyên liên. "Ngân kiều bạch hổ thang" điều trị bệnh nhân sốt cao do nhiễm khuẩn, như viêm phổi do vi khuẩn cúm, cảm mạo cúm, viêm não, nhiễm trùng cục bộ cấp, virut, viêm phổi, đều có hiệu quả tốt, bài là thuốc hạ sốt đông y khá ổn định, điều trị cả gốc lẫn ngọn. Những người sốt cao, sau khi biện chứng đều có thể dựa vào bài thuốc trên gia giảm, sau khi hết sốt cao lại tiếp tục biện chứng luận trị, có thể đạt được kết quả điều trị rất tốt.

Tǎng XX, nam 21 tuổi, học viên đông y, đầu mùa hè 1966 giữa ngày nắng gắt lên núi hái thuốc, rồi xuống nước bơi lội, hai ngày sau sốt cao 39,6 độ C, ngày hôm ấy uống t huốc cảm mạo tự chế, sốt lui nhưng hôm sau lại lên tới 40,8 độ C, phải đến bệnh viện huyện cấp cứu. Chẩn đoán là: 1 - cảm mạo nặng. 2- thương hàn (là một bệnh ngoại cảm do hàn gây nên, không phải là bệnh thương hàn ở ruột). Đề nghị vào nằm viện, bệnh nhân xin điều trị đông y. Các triệu chứng là sốt cao, mặt bẩn, rêu lưỡi vàng bẩn, chất lưỡi đỏ tươi, mạch hoạt sác, biện chứng đầy đủ thì đây là thứ nhiệt hiệp thấp, bệnh ở phần vệ khí dùng "Ngân kiều bạch hổ thang" điều trị, mà khử Tri mẫu, Cát cǎn, thêm Hoắc hương, Bội lan diệp để phương hương hóa thấp. Uống được 2 thang thì sốt hạ đến 38,5 độ C. Lại dùng bài trên gia giảm thêm bớt ba thang nữa thì khỏi.

            252. Sốt nhiễm khuẩn

            Biện chứng đông y: Thấp nhiệt uế trọc cùng quấy phá, khí cơ trở trệ, nung nấu hóa nhiệt.

            Cách trị: Sơ hòa khí cơ, thanh nhiệt hóa tân.

            Đơn thuốc: Gia vị đạt nguyên ẩm.

            Công thức: Thảo quả 5g, Hậu phác 3g, Binh lang 6g, Hoàng cầm 5g, Tri mẫu 6g, Hoắc hương 5g, Bội lan 6g, Thanh hao 9g, Ô mai 6g, Xa tiền tử 9g (đây là liều dùng cho trẻ em, người lớn thì thêm lượng). Sắc uống mỗi ngày 1 thang, ỉa chảy mà sốt nặng thì thêm Trúc diệp, Đại cốt bì; đau bụng thì thêm Chỉ xác, Mộc hương; người ho thì thêm Cát cánh, Hạnh nhân; người miệng rất khát thì thêm Thạch hộc, người bệnh lâu sốt nhẹ kéo dài thì thêm Đảng sâm, Hoàng kì.

            Hiệu quả lâm sàng: Trịnh X X, nữ, 2 tuổi, đến khám ngày 20-9-1979 (Mẹ kể bệnh). Bệnh nhi sốt đã hơn 1 tháng, không ho, mồ hôi trộm. Đã chữa bằng 1 số loại thuốc đông tây chưa khỏi. Mười hôm trước đã ỉa chảy, một ngày hơn chục bệnh, phân có ít chất nhầy hông có máu mủ, kèm miệng khát, mỗi tối uống nước tới chục bận. Đái nhiều dễ ra mồ hôi. Thử máu thấy số lượng bạch cầu và bạch cầu trung tính hơi cao, ngoài ra không thấy có gì bất thường. Tiêm bắp penicillin, streptpmycin uống tetracyclin và các thuốc giải nhiệt chấn thông, rimifon… đều chưa thấy đỡ. Thấy bệnh nhi gầy gò buồn ngủ, quấy khóc, phát dục bình thường, dinh dưỡng kém, tóc ít khô vàng không bóng, môi đỏ nhạt, lưỡi đỏ, giữa lưỡi có rêu cáu bẩn chỉ văn ở ngón tay tí trệ thóp đã kín, da khô không mịn, đàn hồi kém, bắp thịt chân tay nhão, bụng mềm, lớp mỡ dưới da bụng 1cm, không sờ thấy gan lách, thân nhiệt 35,8°C. Chứng này là do cảm thu thấp nhiệt uế trọc thấp tà có tính năng đục dính bẩn, thấp giao kết với nhiệt, gây ra sốt kéo dài không lui. Thấp nhiệt tương bác làm khí cơ bị trở ngại làm cho việc thăng giáng thất thường do thanh không thăng nên miệng khát uống nhiều thủy thấp không được khí hóa nên đái nhiều, ỉa lỏng chỉ văn ở tây tía trệ, lưỡi đỏ rêu bẩn, đều là hiện tượng của nhiệt thấp giao trở. Điều trị: dùng bài “Gia vị đạt nguyên ẩm” thêm Thảo đậu khấu, Bán hạ, sau khi uống 1 thang thì tối hôm đó ngủ được, chỉ phải uống nước 2 lần, nước tiểu giảm, phân đã hơi tốt hơn. Tiếp tục dùng bài trên gia giảm uống được 10 thang, tinh thần bệnh nhi chuyển biến tốt, đã không sốt nữa, ăn được, không khát, đại tiện bình thường , bệnh khỏi. Nửa năm sau hỏi lại chấu nhỏ khỏe mạnh, phát dục tốt.

            Bàn luận: Bài này là căn cứ vào bài “Đạt nguyên ẩm” trong “Ôn dịch luận” gia vị mà ra. Bài này dùng để điều trị bênh ôn dịch, sốt rét có tà phục ở mô nguyên biểu hiện ở các chứng sốt cao ớn lạnh, ngực bồn chồn, nôn, buồn nôn, đau đầu phiền táo, rêu lưỡi cáu bẩn. Đây là một bệnh nhiệt cấp do cảm nhiễm độc tính của dịch lệ mà sinh ra rất dễ lây chuyền, lan nhanh mà rộng tương tự một số bệnh truyền nhiễm cấp tính của y học hiện đại. Ở địa phương khí hậu viêm nhiệt, mưa khá nhiều, dễ bị cảm nhiễm thấp nhiệt uế trọc, nhất là trẻ em “tạng phủ còn non yếu, hình khí chưa đầy đủ”, chức năng điều tiết thân nhiệt của trẻ còn chưa hoàn thiện, nên bệnh nhi rất dễ xuất hiện sốt cao, hoặc sốt kéo dài không lui, hơn nữa cứ đến chiều tối thì sốt tăng lên rõ rệt. Lại thêm những đặc điểm lâm sàng của bệnh là các chứng nặng nề, đầu cổ đau cứng, buồn ngủ, rêu lưỡi cáu bẩn. Đó là do thấp nhiệt giao kết, nung nấu hóa nhiệt làm tắc trệ khí cơ, muốn trị thì phải sơ tieets và thông lợi khí cơ, nếu không thì thấp không hóa được vì vậy nhiệt không trừ được. Dùng Hoắc hương, Bội lan, Thảo quả, Hậu phác, Tiêm binh thang để truyền thông khí cơ là vị chủ yếu để phương hướng thấu tà, Thanh hao, Hoàng cầm, Tri mẫu là vị phụ trợ để thanh nhiệt.  Do nhiệt là tổn thương tân dịch nên lại dùng Tri mẫu, Ô mai thanh nhiệt sinh tân với những người ỉa chảy lâu ngày có tổn thương tân dịch thì ô mai có công năng toan thu hóa tân, phối hơp với Cát căn có thể thang thanh trợ vị sinh tân, gia thêm Xa tiền tử để có thể giáng trọc phân lợi thủy thấp. Bài thuốc này dùng cho người sốt mùa hè có kèm thấp trọc thịnh, hiệu quả hạ sốt khá tốt. Hơn nữa đối với các bệnh virus hoặc với những người khác dùng thuốc tây chữa chạy không kết quả, dùng bài thuốc này thỉnh thoảng có thể đạt được công hiệu khá.